Czytelnia

Kameduli – Kongregacja z Camaldoli

O. LANFRANCO LONGHI (FRASCATI)

Erem w Camaldoli (Prowincja Arezzo) jest jedyną fundacją św. Romualda, która zachowała się do naszych czasów. Od początku uważany był za wiernego stróża charyzmatu Fundatora, który po długim stażu mnicha -eremity – reformatora przybył tu, aby zrealizować dojrzały plan eremu -klasztoru. Prawdopodobnie był w tej okolicy w 1012 roku.Potem wybrał pierwszych eremitów, zbudował małe, proste cele, wyznaczył jednego z nich jako przełożonego i przed odejściem, zostawiając tylko regułę św. Benedykta, zalecił przebywanie w celi, milczenie i post. Gdy trzeba było przyjmować gości lub podróżnych eremici nie musieli wychodzić z eremu, bo poniżej (810 m n.p.m.) w Fontebono było schronisko z małą wspólnotą mnichów z kapłanem, którzy stanowili jedną rodzinę z pustelnikami. Rozbudowa eremu postępowała i w sierpniu 1027 roku (już po śmierci św. Romualda 19.06.1027 w Valdicastro), odbyła się konsekracja kościoła eremu przekazanego bezpośredniemu następcy świętego, Piotrowi Dagnino. Do połowy XIw. erem był miejscem samotnym, potem sława eremitów tak się rozniosła, że wielu przybywało do tego świętego miejsca z licznymi darami. Św. Piotr Damiani przyczynił się znacznie do rozpowszechnienia dzieła św. Romualda przykładem życia własnej wspólnoty w eremie w Fonte Avellana i swymi pismami, m.in. “Żywotem św. Romualda”. Św. Rudolf, czwarty przeor eremu zebrał w 1080 r. i potem opublikował w 1085 r. tradycje i zwyczaje eremitów w “Liber eremiticae regulae”. Erem stał się dzięki temu centrum zainteresowania, dając początek Kongregacji kamedulskiej, która zaczęła rozszerzać się w Toskanii, Marche i Romanii, tzn. w Italii centralnej, fundując eremy i klasztory mnichów oraz mniszek. Następcy św. Rudolfa kontynuowali rozpoczęte dzieło w wielu punktach centralno – północnej Italii, na Sardynii, Korsyce i innych mniejszych wyspach tych terenów. Sama Toskania miała 150 domów, tzn. eremów, opactw lub przeoratów. “Złotym okresem” Kongregacji były trzy wieki: od poł. XI do poł. XIV, kiedy posiadała wybitnych i świętych mnichów, wzorową obserwację zakonną i zdobyła dla swojej reformy słynne opactwa benedyktyńskie, m.in. św. Apolinarego w Classe (Rawenna – 1138), św. Sylwestra na górze Subasio w Asyżu (1153) i S.Maria della Vangatizza, dzisiaj Badia Bolesine (1213). Większość klasztorów benedyktyńskich będących w zasięgu tej reformy była przekazana kamedułom przez papieży, biskupów i wiernych, aby wprowadzali tam swoją reformę. W tym okresie Camaldoli, tzn. już erem i klasztor, było uważane jako bastion – ostoja obserwacji monastycznej w Italii.

Papież Kalikst II, powierzając kamedułom opactwo (z Luca) S. Salvatore in Sesto, utrzymywał, że tylko oni byli w stanie je zreformować. Dość wcześnie mnisi pochodzący z reformy kamedulskiej zaczęli zajmować się duszpasterstwem parafialnym i wspieraniem ubogich w przyklasztornych hospicjach, podczas gdy pustelnicy, mniej liczni, kontynuowali swoje życie samotne. Od połowy XIV wieku pierwotny zapał słabnie i wiele klasztorów podupada. Osłabienie obserwacji eremickiej było uwarunkowane nie tylko wewnętrznymi przemianami i trudnościami zakonu, lecz także generalnym przeobrażeniem duchowym i religijnym następujących wieków i zanikaniem wielkich ideałów ascetycznych średniowiecza. Klasztor w CamaldoliUpadek wielu klasztorów spowodowała, tzw. komenda, czyli oddanie kościołów lub klasztorów jako źródła utrzymania “obcym” osobom nie będącym właścicielami, np. kurialistom, a potem władcom świeckim. Kongregacja z Camaldoli odczuła to bardziej niż inne kongregacje monastyczne. Wysiłki przełożonych i kapituł nie dawały większych rezultatów. Kapituła Generalna z 1513 r., aby ocalić klasztory przed rujnującymi skutkami komendy, ograniczyła do trzech lat kadencje opatów, którzy dotąd wybierani byli do końca życia. W 1513 roku nastąpiło połączenie Kongregacji z Camaldoli z Kongregacją San Michele w Murano (Wenecja) w nową, zwaną odtąd Kongregacją Kamedulską ze Świętego Eremu w Camaldoli i ze Świętego Michała w Murano. W 1520 roku błogosławiony Paweł Giustiniani, major z Camaldoli (por. Kongr. Er. z Monte Corona) opuszcza zakon z zamiarem zorganizowania nowych eremów według nakreślonej przez niego w “Regula vitae eremiticae” (1520). Ten krok oceniamy jako próbę powrotu do pierwotnej obserwacji eremickiej i reformy zakonu z zewnątrz po nieudanych próbach reformy od wewnątrz. Jednakże ten plan wziął nieco inny obrót: gdy na Kapitule Generalnej w 1523 roku w Rawennie błogosławiony Paweł Giustiniani nie zgodził się na kompromis polegający na złagodzeniu ubóstwa i surowości panujących w nowych eremach – nastąpiła definitywna separacja między Kongregacja z Camaldoli i eremitami Giustinianiego, dając początek nowej Kongregacji z Monte Corona o charakterze wyłącznie pustelniczym. Ponawiane potem próby unii nie dały rezultatów. W 1569 r. św. Pius V rozwiązał Kongregację z Fonte Avellana i przekazał jej posiadłości i mnichów Kongregacji z Camaldoli i ze św. Michała w Murano. Połowa z tych mnichów przeszła do nowego instytutu.

Po połączeniu dwóch Kongregacji, Kamaldoleńskiej i św. Michała w Murano, przełożeni generalni rezydujący dotąd w Camaldoli zmienili, być może ze względów praktycznych, swoją rezydencję, co z kolei spowodowało niezadowolenie eremitów z Camaldoli i ta sytuacja doprowadziła w końcu do rozłamu na dwie niezależne rodziny: Kongregację Eremitów Toskańskich, czyli Eremitów z Camaldoli i Kongregację ze św. Michała w Murano (Wenecja), czyli Cenobitów z Murano. Był rok 1616. W tym samym wieku pojawiły się dwie nowe samodzielne kongregacje typowo eremickie: Piemoncka (1614) z Turynu i Francuska (1635) z Gros-Bois (Versailles). Po roku 1616 Kongregacja z Camaldoli, zwana wtedy Toskańską, złączyła ze sobą klasztor będący w sąsiedztwie, trzy eremy i inne mniejsze posiadłości, następnie z czasem trzy inne klasztory. Do 1899 roku zachowała charakter nacjonalny (narodowy), w większości toskański, nie rozprzestrzeniając się w Italii, a tym bardziej poza jej granicami. Ciężko wyczerpana, podobnie jak wszystkie inne zakony, kasatą napoleońską z 1810 roku i następnymi, w okresie jednoczenia się Italii w Zjednoczone Królestwo Włoskie (1861), a zwłaszcza tą z 1866 roku zaplanowaną przez Camilla Cavour, ministra finansów – Kongregacja toskańska straciła prawie wszystkie posiadłości. Po rewolucji francuskiej, która pokazała światu jak należy likwidować zakony (1789-1799), nastąpiła kasata zakonów w licznych narodach katolickich. Zakony mające swoje placówki w różnych krajach zdołały przetrwać ten kryzys bez większych trudności. Dla Kongregacji toskańskiej, wybitnie lokalnej, narodowej, kasata ta była silnym ciosem; dla Kongregacji piemonckiej i francuskiej był to cios śmiertelny. Pod koniec XIX wieku widzimy pierwszą fundację zagraniczną Kongregacji toskańskiej. Była nią misja w Brazylii w Caxias otwarta w 1899 roku, gdzie kameduli otworzyli parafie z kolegium dla dziewcząt, zbudowali kościoły, zorganizowali centrum rolnicze i klasztor Nowe Camaldoli. Zostali potem odwołani do ojczyzny przez stolicę świętą w roku 1926, która osądziła jako niestosowne te eksperymenty misjonarskie prowadzone przez eremitów oddanych życiu samotnemu. Od początku XX wieku nastąpiło ożywienie: przybyły nowe fundacje we Francji i w Stanach Zjednoczonych. Po I wojnie światowej były pewne próby, następnie ponawiane, połączenia w jedną trzech aktualnie istniejących kongregacji kamedulskich: toskańskiej, św. Michała w Murano i z Monte Corona, które ostatecznie zakończyły się częściowym sukcesem w roku 1935, kiedy Pius XI uprawomocnił połączenie eremitów z Camaldoli z mnichami z św. Michała w Murano, zwanymi odtąd Mnichami Eremitami Kamedulskimi Zakonu św. Benedykta. W ten sposób kameduli z Camaldoli odzyskali pierwotny styl eremitów żyjących obok cenobitów. Kongregacja toskańska (1616-1935) działająca samodzielnie, z małą przerwą w latach 1634-1667, kiedy papież Urban VIII usiłował połączyć wszystkich kamedułów w jedną kongregację – posiadała w sumie dziesięć eremów i cztery klasztory. Aktualnie obserwujemy znaczne ożywienie Kongregacji z Camaldoli, która posiada 12 eremów czy klasztorów: 7 w Italii, 3 w USA, po jednym w Brazylii i w Indiach.