ks. prof. dr hab. IRENEUSZ WERBIŃSKI
Asceza – ponieważ realizacja woli Bożej nigdy nie przychodzi łatwo, ale wola Pana jest święta i każdy eremita był przekonany, że powinno się ją zrealizować, aby przezwyciężać w sobie wszystko to, co przeszkadza w pełnym zjednoczeniu się z Bogiem i pełnieniu Jego woli, każdy pustynnik podejmował radykalną ascezę. Dlatego również asceza w życiu eremity, nie była praktykowana dla niej samej, ale pełniła rolę służebną- miała pomóc w dojrzewaniu do świętości. Jedną z często spotykanych form ascezy wśród mnichów był post połączony z modlitwą. Można dostrzec w tej praktyce wcielanie w życie słów Jezusa, że niektóre pokusy szatańskie najlepiej pokonywać postem i modlitwą (por. Mt 17, 21). A ponieważ ojcowie pustyni często byli na nie narażeni, nic więc dziwnego, że z taką gorliwością i wytrwałością pościli. U eremitów spotykamy praktyki umiarkowanego postu, ale również przykłady kilkudniowej wstrzemięźliwości od jedzenia. Zalecane było, aby praktykować posty w ukryciu, a nie na pokaz. Był jeden wyjątek od zasady prowadzenia życia w duchu postu i wyrzeczenia, miało to miejsce wtedy, kiedy bracia odwiedzali się wzajemnie, wówczas przerywali post w imię miłości bliźniego. Bo we wszystkich wskazaniach dla pustelników jest podkreślane, że miłość do Boga i do bliźnich zawsze powinna być najważniejszą zasadą ich postępowania. Mnisi zdawali sobie sprawę z tego, że sama asceza nie prowadzi bezpośrednio do zjednoczenia z Bogiem. Różne praktyki ascetyczne są tyle wskazane, o ile pomagają mnichowi w duchowym rozwoju. Asceza podejmowana z egoistycznych pobudek służy jedynie zaspokajaniu własnych namiętności i zamiast otwierać czyni serce mnicha zamkniętym na działanie Boga. Dlatego zalecano, aby mnisza asceza opierała się na posłuszeństwie i pokorze. Pokora miała pomagać w oderwaniu się od siebie, a więc, zwróceniu się ku Bogu. Człowiek pokorny podejmujący wysiłek, aby stawać w prawdzie, coraz bardziej realnie patrzy na siebie. Może stawać się zdolny do burzenia różnych iluzorycznych projektów. Jest to bardzo bolesny proces oczyszczania, który wymaga samozaparcia i wytrwałości. Wierne trwanie na drodze oczyszczania prowadzi mnicha do uświadomienia sobie, że powinien odejść od realizowania podszeptów swego “ja”, a przejść do realizacji woli Bożej, która jest mu przekazywana przez przełożonych. W pełnieniu woli Bożej, wyrażonej w poleceniach przełożonych, w postawie mnicha powinna się odzwierciedlać postawa Jezusa wobec Ojca (por. J 8, 29).Taka postawa nie zabezpieczała mnicha przed popełnieniem grzechu. Zdrowy realizm duchowości eremickiej podkreśla, że uznanie własnej słabości, dostrzeżenie tego, że człowiek na ziemi nie osiągnie moralnej doskonałości, może zrodzić w człowieku radość otwierającą miejsce dla Boga. Niewątpliwie odkrywanie swoich słabości pogłębia pokorę w człowieku, którego Bóg prowadzi do oczyszczenia duchowego.
Jan Kasjan był zdania, że całe życie mnisze powinno prowadzić do wewnętrznej czystości. “To dla czystości serca musimy czynić wszystko, szukać wszystkiego, czego szukamy. To dla czystości serca szukamy samotności, pościmy, czuwamy, pracujemy, nędznie się ubieramy, czytamy i czynimy wiele innych rzeczy. Mamy nadzieję, że dzięki tym praktykom zachowamy nasze serca nietknięte pośród wszystkich sztormów namiętności i że po tych stopniach będziemy kroczyć do doskonałej miłości”. T. Merton zaznacza, że przez “czystość serca” J. Kasjan rozumie nie stan psychiczny człowieka, ale zdolność realizowania nowych wartości, z których miłość jest największa. Z chwilą kiedy mnich zacznie realizować miłość, na nowo rodzi się do życia, odzyskuje w sobie obraz Boga i pełną wolność duchową.